قانون کار چیست و چه بند ها و ماده های مهمی دارد؟

بسیاری از کارگران و کارمندان شرکت های خصوصی کمترین آشنایی را در مورد قانون کار و تبصره های آن دارند. بر طبق قانون اساسی کشور قانون کار 203 ماده و 21 تبصره دارد  و در 12  فصل نگاشته شده است. اگر شما کارفرما هستید و می خواهید کارگاهی را راه اندازی کنید و یا قصد تاسیس شرکتی را داشته باشید لازم است که از قوانین قانون کار اطلاعاتی داشته باشید. دانستن این مطلب که قانون کار چیست خلاصه و کلی برای کارکنان و کارفرمایان بسیار مهم است. چه کارفرما باشید و چه کارگر، باید با قوانین کار آشنا شوید تا از حقوق متقابل تان مطلع باشید.

قانون کار چیست ؟

در پاسخ به قانون کار یعنی چه؟ باید گفت: این قانون تعیین کننده حق و حقوق و قواعد مربوط به روابط بین کارگران و کارفرمایان است. یا به عبارت ساده تر افرادی که در ازای انجام دادن کاری دستمزد دریافت می کنند جزء قانون کار به حساب می آیند. اما این تعریف شامل کارگران و کارفرما است و کارمندان دولتی که تحت فرمان قانون خدمات کشوری هستند قوانین مرتبط با کارفرمایان شامل آنها نمی شود.

رسیدگی به میزان حقوق کارمندان و کارگران و دستمزد ها و مطالبات کارگران دارای قوانین خاصی است که زیر پا گذاشتن این مقررات عواقبی گران برای کارگر و کارفرما دارد. قانون کار، روابط بین کارگر، اتحادیه صنفی کارگری، موسسات استخدام کننده و دولت را مشخص می کند. اما قانون کار انفرادی حق و حقوق کارگر را در مقابل کارفرما و قراردادی که بین آن ها وجود دارد را تعریف می کند.

قانون کار در طول سال های گذشته در قوانین مرتبط با کارگران و کارفرمایان دقت و نظارت ویژه ای داشته و دارد تا حق و حقوق آن ها محفوظ بماند. این قانون به سه دسته تقسیم می شوند:

1. قانون تامین اجتماعی
2. قوانین مربوط به بیمه بیکاری
3. قوانین کار شوراهای اسلامی

اعضای اصلی قانون کار چه کسانی هستند؟

به طور کلی قانون کار دارای 4 اضلاع اصلی می باشد که تشکیل دهنده روابط این قانون است. به عبارتی اضلاع تشکیل دهنده قانون کار چیست؟ کارگر، کارفرما، کارگاه و قرارداد، از اضلاع اصلی قانون کار به حساب می آید.

1. تعریف کارگر در قانون کار: ماده 2 قانون کار در مورد لغت کارگر بیان می دارد که (کارگر از لحاظ قانون کار، کسی است که به هر عنوان در مقابل دریافت حق السعی اعم از مزد، سهم سود، حقوق و سایر مزایا  به درخواست کارفرما، کار می کند.)

کارگر از نظر قانون کار تعریف مشخصی دارد. به عبارت ساده تر کارگر به معنای کننده کار یا کسی که در کارخانه یا کارگاه و... کار می کند و در مقابل کارفرما قرار دارد و از او دستمزد می گیرد.

2. تعریف کارفرما در قانون کار: در قانون کار برای شناخت بهتر قوانین کارفرمایی توسط کارگر یا اشخاص دیگری که به عنوان همکار در مکانی مشغول فعالیت و همکاری هستند در ماده 3 قانون کار، بیان کرده است که: ( کارفرما شخصی است حقیقی یا حقوقی که کارگر به درخواست و به حساب او در مقابل دریافت حق السعی کار می کند.)

 بر اساس برداشتی که از این قانون می شود این است که به هر مسئول یا مدیر و هر فرد حقوقی و حقیقی که  دارای مجموعه و یا مجموعه هایی هستند مانند شرکت های ثبت شده ، موسسات، تعاونی های دارای اساسنامه و یا دارای صورت جلسه، افرادی را برای رسیدن به اهداف مالی و غیر مالی خود استخدام کرده و در مقابل انجام وظایف تعیین شده به آنها دستمزد پرداخت می کند، کارفرما گفته می شود.

کلیه مدیران و مسئولان و افرادی که اداره کارگاه را بر عهده دارند،  نماینده کارفرما به حساب می آیند. بنابراین کارفرما مسئول تمامی تعهداتی است که این نمایندگان در قبال کارگران به عهده می گیرند.

3. تعریف کارگاه در قانون کار: کارگاه از عوامل اصلی روابط بین کارگر و کارفرما می باشد. این مورد به صورت شفاف در ماده 4 قانون کار آمده است که:

کارگاه محلی است که کارگر به درخواست کارفرما یا به درخواست نماینده کارفرما، در آنجا کار می کند. مانند موسسات صنعتی، ساختمانی، کشاورزی، معدنی، ترابری مسافربری، تولیدی، تجاری، خدماتی و امثال آن ها. تمامی تاسیساتی که به اقتضای کار متعلق به کارگاه هستند، مانند نمازخانه، ناهارخوری، تعاونی ها، مهد کودک، درمانگاه، حمام، کلاس های سواد آموزی و سایر مراکز آموزشی، اماکن مربوط به شورا و انجمن اسلامی و بسیج کارگران، ورزشگاه و وسایل ایاب و ذهاب و نظایر آن ها جزء کارگاه می باشند.

تعریف قرارداد قانون کار

رابطه بین کارگر و کارفرما از جمع شدن سه عامل کارگاه ،کارگر و کارفرما، شکل می گیرد و چیزی که جزئیات این رابطه را مشخص می کند قراردادهایی است که تحت حکومت قانون کار منعقد می شود. این قرارداد می تواند نیازی به نگارش نداشته باشد و به صورت شفاهی هم مورد قبول کارفرما و کارگر باشد. اما در صورتی که زمان قرارداد بیشتر از 30 روز باشد باید قرارداد را به صورت کتبی نوشت. در این مورد نیز قانون کار به صورت شفاف به تعریف قرارداد پرداخته است:

قرارداد کار عبارت است از قرارداد کتبی یا شفاهی که به موجب آن کارگر در قبال دریافت حق السعی کاری را برای مدت موقت یا مدت غیر موقت برای کارفرما انجام می دهد.

برای نوشتن قانون قرارداد باید مواردی را در نظر گرفت که این موارد عبارت است از:

• مشخصات طرفین قرارداد( کارگر و کارفرما)
• مدت زمان قرارداد
• درج زمان منعقد نمودن قرارداد
• محل کارگاه
• سمت و وظیفه کارگر
• ساعات کاری مورد توافق
• تعیین شرایط فسخ قرارداد منعقده
• تعیین دستمزد و مزایا

قرارداد کار نیز به دو صورت قابل اجرا می باشد. از نظر زمان که می تواند محدود یا نامحدود باشد و یا اینکه زمان کار در قرارداد کار تعیین شود. دیگر این که از نظر ساعت کاری مشخص شود که تمام وقت یا پاره وقت باشد.

قانون کار در ایران چه شرایطی دارد؟

قانون کار در سال 1369 در 203 ماده و 21 تبصره به تصویب رسیده است. قانون کار کشور ما در 12 فصل تنظیم شده که به موارد مهمی در مورد تعریف قانون کار چیست؟ و اصول کلی قوانین کار،نکات مهم در مورد بستن قرارداد کار و شرایط کار و... به طور کامل و مفید شرح داده است. این موارد در قانون کار به شرح زیر است:

• تعاریف و اصول کلی
• آموزش و اشتغال
• مذاکرات و پیمان های دسته جمعی کار
• تشکل های کارگری و کارفرمایی
• قرارداد کار
• شرایط کار
• قوانین حفاظتی و بهداشت کار
• خدمات رفاهی کارگران
• قوانین شورای عالی کار
• مراجع حل اختلاف
• جرائم و مجازات ها مقررات متفرقه

قانون کار در کشور ایران جزء قانون امری شناخته می شود. برای تعریف این قانون باید گفت که رعایت قانون کار در نظر قانونگذار اهمیت به سزایی دارد که نقض آن به هیچ عنوان امکان پذیر نخواهد بود و هر دو طرف یعنی کارگر و کارفرما به صورت کلی در انجام قرارداد مکلف هستند. توافق به جز در مواردی که دستمزد کارگر بیشتر شود، امکان پذیر نخواهد بود. به عنوان مثال در ماده 8 قانون کار به این نکته اشاره می شود که: (شرط مذکور در قرارداد کار یا تغییرات بعدی آن در صورتی نافذ خواهد بود که برای کارگر مزایای کمتر از امتیازات مقرر در این قانون منظور ننماید.)

مقالات مرتبط:

• حق بیمه تامین اجتماعی چقدر است؟
• صفر تا 100 انواع بیمه تامین اجتماعی
• خرید بیمه مسئولیت کارفرما
• خرید بیمه مسئولیت کارفرما ساختمانی

نکات مهم در مورد قرارداد کاری در قانون کار

قرارداد کاری یک سند رسمی و قانونی است که هر مطلبی که در آن نوشته و امضا شود، از سوی کارگران و کارفرما قابل اجرا خواهد بود. بنابراین شما باید پیش از پذیرش و امضای قرارداد کاری، ابتدا نمونه هایی از قرارداد مربوط به حرفه و کار خود را به دقت بررسی و با اشخاص متخصص و با تجربه مشاوره کنید. در ادامه به نکات مهمی که باید قبل از امضای قرارداد به آن ها توجه داشته باشید، اشاره می کنیم.

1. مشروعیت موضوع قرارداد: در صورتی که موضوع قرارداد کار، قاچاق یا تولید مشروبات الکلی و... باشد، به دلیل مغایرت با اصول شرع اسلام و قانون جمهوری اسلامی ایران، قرارداد باطل است و شکل قانونی ندارد.
2. معین بودن موضوع قرارداد: وظیفه ای که کارگر انجام می دهد و در مقابل آن مزد می گیرد، باید از شرایط صحت قرارداد برخوردار باشد و کار و تعهدی که به عنوان موضوع قرارداد، در متن توافق نامه نوشته می شود، کاملا معین و مشخص باشد و نقطه ابهامی در آن وجود نداشته باشد.
3. مفاد قرارداد کار: مفاد قرارداد کار، یکی از اصلی ترین ماده های قانون کار است که شامل موارد زیر می باشد:
   • مشخصات طرفین قرارداد( کارگر و کارفرما)
   • معین شدن نوع کاری یا حرفه ای که کارگر مشغول به انجام آن است.
   • حقوق و دستمزد پایه و لواحق ( مزایای و پیوست حقوق) آن
   • معین شدن ساعات کار، تعطیلات و مرخصی ها
   • محل انجام کار کارگر باید مشخص باشد.
   • اگر کار برای مدت معین باشد، باید مدت قرارداد مشخص شود.
   • زمان ثبت قرارداد یا انعقاد آن، باید دارای تاریخ در قرارداد باشد.
   • موارد دیگری که عرف و عادت شغل یا محل کار، ایجاب کند.    
4. شرایط خاتمه قرارداد: در صورتی قرارداد کار به اتمام می رسد که کارگر فوت کند یا بازنشسته شود. از کار افتادگی کلی کارگر نیز موجب اتمام قرارداد است. هنگامی که مدت قرارداد به پایان می رسد و تمدید نمی شود و یا پایان کار، در قرارداد هایی که مربوط به کار معینی است، می تواند موجب خاتمه قرارداد شود. یا اینکه کارگر استعفا کند. اگر کارگری یک سال یا بیشتر از یکسال برای کارفرما کار کند برای هر سال سابقه براساس آخرین حقوق، مبلغی معادل یک ماه حقوق به عنوان مزایای پایان کار به کارگر پرداخت کند.
5. شرایط فسخ قرارداد توسط کارفرما: زمانی که کارگر در انجام وظایف خود سهل انگاری و کوتاهی کند، یا مقررات انضباطی کارگاه را پس از تذکرات کتبی کارفرما نقص کند، کارفرما می تواند در صورت اعلام نظر مثبت شورای اسلامی کار، با پرداخت مطالبات و حقوق معوقه یا عقب افتاده، معادل یک ماه حقوق کارگر را نسبت هر سال سابقه کار، به عنوان حق سنوات به کارگر بپردازد و سپس قرارداد را فسخ نماید.

قانون کار درباره مزایای دریافتی کارگر در هنگام از کار افتادگی

در ماده 31 قانون کار، در مورد اتمام قرارداد، در صورت از کار افتادگی و یا بازنشستگی، کارفرما را ملزم به پرداخت مزایای تعیین شده توسط قانون می کند. متن آیین نامه به این شرح است:

چنانچه خاتمه قرارداد کار به لحاظ از کار افتادگی کلی یا بازنشستگی کارگر باشد، کارفرما باید براساس آخرین مزد کارگر به نسبت هر سال سابقه خدمت، حقوقی به اندازه 30 روز مزد به وی پرداخت نماید. این وجه علاوه بر مستمری، از کار افتادگی و یا بازنشستگی کارگر است که توسط سازمان تامین اجتماعی پرداخت می شود.

همچنین در ماده 32 قانون کار در ایران آمده است هنگامی که کارگر در پایان قرارداد دچار کاهش توانایی های جسمی و فکری ناشی از کار شده باشد، کارفرما باید معادل دو ماه آخرین حقوق را به کارگر پرداخت کند. در متن این آیین نامه چنین بیان شده است که:

اگر خاتمه قرارداد کار در نتیجه کاهش توانایی های جسمی و فکری ناشی از کار کارگر باشد، بنا به تشخیص کمیسیون پزشکی سازمان بهداشت و درمان منطقه و با معرفی شورای اسلامی کار و یا نمایندگان قانونی کارگر، کارفرما مکلف است به نسبت هر سال سابقه خدمت، معادل دو ماه آخرین حقوق به وی پرداخت نماید.

نکات مهم در مورد ساعت کاری، شیفت و نوبت کاری کارگران

تعریف خلاصه قانون کار در مورد ساعت کاری که از دغدغه های مهم کارگران به حساب می آید، اطلاع داشتن از مقدار ساعت کاری مجاز در نوبت کاری یا شیفت، در انواع شغل ها است. به همین علت قانون کار این موضوع مهم را مورد بررسی قرار داده و آیین نامه ای هم صادر کرده است.

• براساس ماده 51 قانون کار منظور از ساعت کار (مدت زمانی که کارگر نیرو یا وقت خود را به منظور انجام کار در اختیار کارفرما قرار دهد، ساعت کاری به حساب می آید.)
• طبق ماده 51 قانون کار، به غیر از موارد استثنا که در قانون کار آمده است، ساعات کاری کارگران بیشتر از 8 ساعت در شبانه روز نباید باشد.
• در تبصره  ماده 51 به این موضوع نیز اشاره شده است که با توافق بین کارگر و کارفرما، در بعضی از روز های هفته  ساعت کار بیشتر از 8 ساعت و در روزهای دیگر کمتر از 8 ساعت باشد. به طور کلی ساعات کار در هفته نباید بیشتر از 44 ساعت باشد.
• هنگامی که کارگر در یک شغل سخت و زیان آور، طبق تشخیص قانون کار، مشغول به کار باشد، ساعات کار او نباید از 6 ساعت در روز بیشتر باشد و از 36 ساعت در هفته نیز تجاوز نکند.
• در قوانین استخدام کارمند و کارگر به کارهایی که زمان انجام آن ها از ساعت 6 بامداد تا 22 است در اصطلاح « کار روز» و به کارهایی که زمان انجام آن 22 تا 6 بامداد است، «کار شب» گفته می شود.
• در قانون کار، کارگرانی که نوبت کاری آن ها در صبح،عصر و یا شب است و در طول ماه گردش دارد، در اصطلاح «کار نوبتی» نامیده می شود. 

کلام آخر

قانون کار شامل ماده های قانونی مهمی برای کارگران و کارفرمایان است که اگر بدون اطلاع از آن ها قرارداد کاری بسته شود، ممکن است عواقب جدی و جبران ناپذیری به همراه داشته باشد.این مقاله برای فهم بهتر و روانتر موضوعات مربوط به قانون کار چیست نوشته شده است تا هر دو طرف قرارداد، قبل از بستن قرارداد و امضای آن اطلاعات مهم را در مورد قوانین قرارداد کسب کرده و بعد متعهد به اجرای آن شوند.