مهندس ناظر کیست و چه وظایفی دارد؟

وقتی سخن از مشاغل مهندسی می شود طراحی و اجرای عملیات پروژه ها مد نظر قرار می گیرد در حالی که نظارت در انجام صحیح پروژه ها نیز بسیار مهم است. نظارت بر ساخت یکی از مشاغل مهندسی است که با رشته های مرتبط با سازه ها مانند: عمران و معماری در ارتباط است. برای آشنایی با چگونگی ارتباط مهندس ناظر با سایر مهندسین باید بدانید که مهندس ناظر کیست؟  و یا این که چه تفاوتی با مهندس اجرا دارد؟

خلاصه مطلب: به طور کلی افزایش ایمنی و کنترل کیفی انواع پروژه های عمرانی بر عهده مهندس ناظر ساختمان است. نظارت در ساخت سازه، معماری، تاسیسات برقی و مکانیکی از مهمترین وظایف اوست.

وظیفه مهندس ناظر ساختمان چیست؟

مهندس ناظر ساختمان سرپرست ساخت و ساز پروژه است و وظیفه دارد که همیشه در محل کارگاه و پروژه باشد تا از روند کار اطمینان حاصل کند که آیا پروژه ها با برنامه ریزی های انجام شده مطابقت دارد یا نه. این مهندس صلاحیت نظارت بر ساختمان را دارد و به صورت اصولی و تخصصی، نظارت کامل و دقیق بر روی پروژه های عمرانی را نیز مدیریت می کند.

شاید بپرسید که مهم ترین وظیفه مهندس ناظر چیست؟ در جواب باید بگوییم که فردی که این مسئولیت را به عهده دارد، در روند کاری انجام پروژه، باید این اطمینان را به دست آورد که بر طبق استاندارد ها و معیارهای مشخص شده، پیش می رود.  پایبند بودن به رعایت قواعد مهندسی در ساخت و ساز ها بر طبق تعهداتی است که بر عهده اوست.

این فرد، علاوه بر مدرک لیسانس مهندسی عمران ، باید تجربه لازم و کافی در انجام کارهای مهندسی و عمومی را داشته باشد تا کارهای پروژه را بر اساس علم و تجربه خود هدایت کند. یکی از مهمترین وظایف مهندس ناظر ساختمان این است که کل مراحل های پروژه را با فایل های محاسباتی، نقشه ها و طرح های تهیه شده توسط طراح و مهندس محاسب تطبیق دهد، تا از انجام درست کار مطمئن شود.

نظارت مهندس ناظر چه مواردی را شامل می شود؟

نظارت بر انجام کارهای ساختمانی دارای معانی گوناگونی است که به برخی از آن ها در مطالب زیر اشاره می کنیم:

• کارهای اجرایی ساختمان باید با مبانی فنی آن مطابقت کند.
• ارزیابی و هماهنگی فعالیت های اجرایی پروژه با نقشه های تایید شده در شهرداری
•  بررسی کردن و اجرای کارها مطابق با استاندارد ها و قوانین ملی
• برای ایجاد تغییر در طرح های ابتدایی، ارائه مشاوره مهندس طراح
• رعایت کردن نکته های ایمنی در عملیات اجرایی
• در هنگام بروز مشکلات، ارائه راهنمایی و مشاوره فنی
• ارائه دادن گزارش به مراجع مربوطه
• بررسی عوامل اجرایی با تجربه و صلاحیت انجام کار

منظور از نظارت ساختمان چیست؟ 

مهندس ناظر موظف است که کار خود را به بهترین صورت ممکن انجام دهد و در وظایف افراد دیگر پروژه از قبیل: کارفرما، پیمانکار و مهندس طراح و... تسلط کافی را داشته باشد. او باید با نهادها و مراجع صنعت ساختمان آشنا باشد تا بتواند در صورت لزوم مکاتبات اضطراری را برقرار کند.

منظور از نظارت ساختمان این است که مهندس مربوطه از زمان صدور پروانه ساختمان توسط مراجع صدور کننده، نظارت خود را رسما آغاز می کند و باید مرتب و هر روز در محل پروژه حاضر باشد تا ضمن اطمینان از پیشرفت کار، همه مراحل انجام کار را مشاهده کند و هر کاستی یا مشکلات ساختمان را به سازنده یا کارفرما اطلاع دهد. مدت پایان کار ناظر بر روی ساختمان با صدور گواهی پایان کار خاتمه می باید.

مسئولیت های مهندس ساختمان کدام است؟

به طور کلی وظایف مهندس ناظر ساختمان حالت کنترلی دارد. به این معنا که اگر پروژه در حال اجرا، با مشخصات مصوب و نقشه های ساخت، الزامات قانونی، مقررات ملی ساختمان و سایر ضوابط لازم الاجرا، مغایرت داشته باشد، وظیفه دارد به سازنده و یا کارفرما تذکر کتبی بدهد و تخلف ایجاد شده را به مرجع صدور پروانه ساختمان اعلام کند.

• مهندس ناظر نمی تواند به تنهایی تغییراتی در اجرای نقشه و مشخصات فنی پروژه ایجاد کند. اما درخواست اصلاح یا متوقف کردن عملیات اجرایی و مجبور کردن سازنده و کارفرما به رعایت مقررات قانونی ساخت، از وظایف مهم اوست.
• مسئولیت های مهندس ناظر ساختمان که باید تا پایان یافتن تمامی مراحل پروژه به آن ها پایبند باشد، شامل موارد زیر است:
• هنگامی که در حین انجام پروژه مهندس ناظر بخواهد بیشتر از یک ماه به مسافرت برود باید فرد دارای صلاحیت دیگری به جای خود معرفی کند.
• باید در پیشروی کارهای پروژه بر طبق ضوابط و مقررات اجرایی، نظارت دقیق داشته باشد.
• با توجه به پروانه صادره از طرف شهرداری، ارائه گزارش های مرحله به مرحله پیشرفت کار به شهرداری و نظارت کامل بر روی کل روند پروژه بر عهده مهندسین ناظر است.
•  باید مرحله های ساخت و پیشرفت پروژه را ارائه دهد تا عدم خلافی در انجام پروژه مشخص شود.
•  با نظارت دقیق و مستمر در ساخت پروژه باید هر گونه تخلف و سرپیچی از مقررات ساختمانی کارفرما و یا مالک را گزارش دهد.

در صورتی که در هر یک از وظایف و مسئولیت های شخص ناظر سهوا و عمدا اشتباهی رخ دهد، مطمئنا عواقب مادی و یا حتی جانی در پی خواهد داشت. به همین دلیل وجود بیمه نامه ای مختص پوشش مسئولیت های محوله به این افراد ضروری است. بیمه مسئولیت مهندسین ناظر، طراح و محاسب؛ یک بیمه نامه اجباری است که میتواند خساراتی را که در وقوع آنها مهندسان نظارت بر ساخت مسئول شناخته می شوند را پوشش دهد.

انواع پروژه های نظارت ساختمان

در یک پروژه ساختمانی شهری تعداد رشته های نظارتی تعریف شده، دارای ساختارهای نظارتی مختلفی است. نوع ساختار نظارتی حاکم در هر استان و یا هر شهری  تا حدود زیادی به میزان هماهنگی دستگاه های مختلف با یکدیگر، مانند شهرداری، استانداری، شورای شهر، نظام مهندسی، اداره کل راه و شهرسازی و ... بستگی دارد.

در شهر تهران به علت عدم بکارگیری و تعریف نظارت نقشه برداری ساختمان به روش بررسی پرونده های قضایی، عملا گزارش وظایف این رشته را ناظران رشته معماری بر عهده دارند. پس با این حساب می توان گفت که شرح وظایف مهندس ناظر در هر پروژه ای با پروژه های دیگر، متفاوت است. دسته بندی انواع نظارت بر پروژه های ساختمانی به 5 دسته تقسیم می شود:

1. تک ناظره: تمامی مسئولیت هایی که بر روی نظارت ساختمان است مانند: تاسیسات مکانیکی، سازه، تاسیسات برقی و نقشه برداری توسط یک نفر به عنوان مهندس عمران صورت می گیرد و یا این که توسط مهندس رشته عمران یا معماری نظارت بر ساخت پروژه انجام می شود. مهندس ناظر ساختمان تک ناظره مسئولیت های مخصوص به خودش را انجام می دهد که با 4 ناظر دیگر متفاوت است.
2. سه ناظره:  نظارت بر کارهای ساختمانی توسط ناظر عمران یا معماری به عنوان ناظر اصلی پروژه، ناظر تاسیسات مکانیکی به عنوان آبفا یا نظارت بر عملیات فاضلابی ساختمان و ناظر تاسیسات برقی مانند برق اماکن و ناظر گاز، بر عهده سه ناظره پروژه است.
3. چهار ناظره: در پروژه های با متراژ بزرگتر به اجبار سازمان نظام مهندسی ساختمان حضور چهار ناظر، در هر یک از رشته های معماری، سازه، تاسیسات برقی و مکانیکی لازم است که افراد حقیقی و یا حقوقی باشند. در این نوع از پروژه ها یک شخص حقیقی یا حقوقی به عنوان سرناظر یا ناظر هماهنگ کننده، علاوه بر وظایف نظارتی خود وظیفه دارد میان ناظران مختلف دیگر نیز هماهنگی ایجاد کند.
4. پنج ناظره: در پروژه های عظیم نظارت در ساخت، توسط پنج ناظر در رشته های عمران، نقشه برداری، تاسیسات مکانیکی، معماری و برقی به صورت همزمان و به همراه ناظر گاز انجام می شود.
5. نظارت ترکیبی: این نظارت به صورتی است که در یک پروژه، از هر رشته بیش از یک ناظر مسئولیت نظارت بر پروژه را بر عهده می گیرند. مثلا: دو یا سه ناظر رشته عمران مسئولیت بخش سازه را بر عهده می گیرند.

مدت زمان مسئولیت مهندس ناظر ساختمان چقدر است؟

ارائه گزارش مرحله ای انواع پروژه های نظارت ساختمان، بر عهده مهندس های ناظر است. او تا پایان عمر مفید ساختمان که در ساخت آن نظارت داشته، مسئول است. یا به عبارت دیگر مهندس ناظر در کلیه عملیات ها و کارهای اجرایی پروژه، نظارت دارد. پس باید مدت زمان مسئولیت او مشخص شود.

این فرد باید توانایی نظارت بر روی اجزای مختلف بنا را به صورت اصولی داشته باشد و حساسیت بالایی، در جهت استفاده از مصالح استانداردی که در ساخت پروژه کاربرد دارد، به کار گیرد. چون مصالح ساختمانی با کیفیت در عمر مفید ساختمان اهمیت زیادی دارد. داشتن این دقت در انتخاب مصالح مصرفی ساخت پروژه، موجب به حداقل رسیدن احتمال بروز مشکل می شود.

با رعایت تمامی موارد نظارت در ساخت و ساز، مهندسان ناظر می توانند هنگام بروز هر مشکلی، به راحتی از خود دفاع کنند. بنابراین وظیفه مهندسین ناظر ساختمان تا پایان عمر مفید ساختمان ادامه دارد. آنها با داشتن تعهد کاری بالا قادر است کیفیت یک سازه را هم بالا ببرد.

همچنین بخوانید:

• کلوز های بیمه مسئولیت مهندسین ناظر
• همه چیز درمورد خرید بیمه عملیات ساختمانی
• خرید بیمه مسئولیت کارفرما ساختمانی
• ارزان ترین بیمه مسئولیت کارفرما ساختمانی

تفاوت مهندس ناظر و مهندس مجری ساختمان

مهندس مجری ساختمان مجری نماینده فنی کارفرما در پروژه است و باید پاسخگوی همه مراحل اجرای کار به ناظر یا ناظران و دیگر مراجع کنترل ساختمان باشد. او فردی حقیقی یا حقوقی است که دارای مجوز یا پروانه اشتغال از وزارت مسکن و شهرسازی است و به عنوان مجری، تمامی عملیات اجرایی ساختمان را برعهده می گیرد.

• اهداف مهندس اجرا و مهندس ناظر در پیشبرد اصولی ساختمان است. اما مسئولیت ها و وظایف جداگانه ای دارند که در مطالب زیر به آن ها اشاره می کنیم.
• اگر نام مهندس مجری به صورت نمایشی و صوری در پروانه ساختمان درج شده باشد، مهندس ناظر باید این موضوع را اعلام کند. اگر نام مهندس مجری در پروانه ساختمانی آمده باشد به معنی این است که مهندس مجری سرپرست کارگاه است و تمامی مسئولیت های ایمنی و حوادث کارگاه بر عهده اوست. اما به شرطی که ناظر ساخت از کارفرما به طور کتبی خواسته باشد تا مجری را در کارگاه بگمارد. مهندس ناظر تقاضانامه خود را که کارفرما هم امضا کرده باشد، به شهرداری تحویل می دهد و باید قسمت خلاف دارد گزارشات را، علامت بزند.
• در صورتی که یک ساختمان بر طبق پروانه ساخت، دارای مجری باشد و این مجری که نام او در پروانه ساخت نوشته شده است در انجام عملیات پروژه حضور نداشته باشد، از وظایف مهندس ناظر ساختمان است که در همه گزارشات مراحل ساخت و ساز، یادداشت کند که مجری حضور ندارد و گزینه خلاف ندارد را در پرونده علامت بزند.
• هنگامی که مهندس ناظر و مهندس مجری همزمان بر روی یک پروژه مشغول به کار باشند، مسئولیت بروز حوادث احتمالی، بر عهده مجری خواهد بود و در درجه دوم بر عهده اوست.
• مهندس ناظر این اختیار را دارد که در صورت عدم وجود مجری در پروژه های ساختمانی، به علت نداشتن تایید صلاحیت پیمانکاران توسط مهندس مجری، انجام پروژه ساختمانی را تعطیل کرده و گزینه خلاف دارد را در گزارش عملکرد ساختمان علامت گذاری کند.
• مهندس مجری می تواند هم طراح و هم محاسبه گر باشد به شرطی که ساختمانی که در آن قرار است کار کند، خودش طراحی آن را انجام داده باشد.

نکات مهم برای نظارت ساختمان

قبل از انجام کار پروژه ساختمانی، مهندس ناظر باید برای ارائه تاییدیه شروع کار، نظارت های مهمی را انجام دهد. این نظارت ها شامل موارد زیر است:

• شناسایی کارگاه از نظر موقعیت و دسترسی مورد بررسی قرار گیرد و امکان رفت و آمد و نظارت را برای مهندس فراهم کند.
• از نظر کاربری ،تراز پی، سیستم باربری، تعداد ساکنان، طبقات و... ارزیابی همجواری ها باید مورد بررسی قرار گیرد.
• بررسی اطلاعات سازه ای مانند: کفایت نقشه ها، گود برداری، مجوز های قانونی پروژه و ارتفاع طبقات 
• تغییرات احتمالی اجرایی پروژه باید بررسی شود.
• ارزیابی توانایی و تخصص عوامل پروژه با تخصص آن ها

سخن پایانی

یک مهندس ناظر در در جنبه ها و قسمت های مختلفی از ساختمان ایفای نقش می کند. اگر به طور کلی می خواهید بدانید که مهندس ناظر کیست؟ باید گفت کاری که او انجام می دهد داشتن مهارت های لازم برای خواندن نقشه هاست. این نقشه ها از قبیل نقشه سازه، معماری، برقی و مکانیکی می باشند. مهندسین ناظر باید روزانه در محل انجام کار ساختمانی حضور داشته باشند و هرگونه تخلف و قصور را در حین اجرای پروژه به مراجع مربوطه اطلاع دهند.

مقالات مرتبط:

• بیمه عیوب اساسی، پنهان و بیمه تضمین کیفیت ساختمان
• بیمه مسئولیت مدنی سازندگان ابنیه در قبال اشخاص ثالث
• بیمه حوادث طبیعی ساختمان چیست